- Thanpuii Pa
Kum 30 mi, tlangval lehkha zir zo, zû leh sa chên ngai lo, thian pawh nei mang lo; Upa Pu Dahrawka te, Pu Sainghinga te, Pu Bawichhuaka te bula tâl mai mai kha ka ni a. Kan hnufum lai, thu leh hla pawh ziak thlip thlepa kan la dah hma, lehkhabu tlêm tê kan neih lai, kan chhuan ber pawh Pathian Lehkhabu, Hla Bu- Hlui leh Thar, Kristian Tlangau thla tin chhuak, Mizo Zirlai Pawl chanchinbu thla tin chhuak te an ni. Kristian Vanram Kawng Zawh leh Bible thu hrilhfiahna tlem, ni tin chanchinbu – Mizo Arsi, Zoram Thupuan leh a dang tlêm kan nei ve a. Tawng, thu leh hla tihhmasawn a harsa hle a ni.
Chung hun lai chuan upa zinga tâl peih pawl tak ka ni a. Ka puteho ka han tar lan bâkah khian, ka naupan laia a chanchin an sawi fo, hla phuah thiam leh lâm thiam, Awithangpa an tih fo, Maubuang mi, Kawnpuia a pêm hnu daihah ka lo hmel hriat ve a. Ni khat chu Aizawlah kan inkawm a. A hla hluite min hrilh a, a sa zêl bawk a. A titî a ngaihnawm a, kawm a nuam takmeuh a ni. Hla hria leh thiam fu-ah min ngai ni maw, a chunga hla ka han tar lan, “Ritva vêng ral tha chu keimahni,” tih khi hrilhfiah turin min han ti ta tlat mai a! Ka han ngaihtuah chiam hnu pawhin, indonaa sipai kal emaw, lehkha zir tura naupang sikul kal ni âwm tein ka hria a. Sap hla har fû fûte pawh kan zir a, kan hrilhfiah thin kha a ni a, tuna Mizo hla hrilhfiah thei loa ka beidawng tâ chu zahthlâk ka ti hle a. Ka beidawn êm avang chuan Awithangpa chuan min han hilhfiahsak ta a. Thuro rualin buh an tlân a, sairawkherh leh saihlumin tlangvalin buh chu a vêng a, thuro chu a perh thin tihna a lo ni a!
Awithangpa khan hla tam tak a phuah a, chung hlate chu miin an duhin an ngaina êm êm a, Mizoram hi a dêng chhuak zel a lo ni a. A hlate chu khawnkhawm a, hrilhfiah zel atan a tha êm êm a, mahse, ziak leh chhiarah hma kan la sawn lo a, “Literature”- ah kan than zel a tul tak meuh a. Chutiang ti thei tur chuan Mizo tawng lehkhabu TAM TAK neih a lo tul lehzual ta a ni.
Hla dang, a awmzia ka hriat hauh loh mak tak, ho angreng si hi Awithangpa chuan a han hril leh a. Hrilhfiah turin min han sawm leh a –
Hei pawh hi ka tan chuan hla thar, awmze sawi thiam theih loh khawpa ril si a ni leh pek a. Zu in lo mi tan phei chuan hriat har tak a ni ang. Lehkhabute lo ngah tawh ila, Hla bu, a volume-a then tham, Thu leh Hla hrilhfiahna bute tam tak neia, chhiar thei ni ila kan hrilhfiah thei mahna le! Lehkhabu chhiar tur kan nei tlêm a, kan hriatna a zîm miau si ani. “Chalmar hi Mizo tawng a ni lo,” a han tih takah chuan, College-a kan thian pakhat “Chalmars” an tih chu ka han hrechhuak a. Sap tleirawl hmêl fel tak, a thianten “Shamas” tia an koh thin, Cachar rama thingpui huan siamtu Chalmars-a fapa a lo ni a. “Chalmar thingpui a tui e,” tia ka puteho sawi ka hre chhuak a. Chu thingpui “Chalmars” an tih chu Pathian thu âwihho, zu in duh lohovin an in thin phuahna a lo ni a, Awithangpa chuan zû hi Pathian thu âwihho chuan an in lo a, sualah an ngai a, an do tlat a, Chalmar thingpui an in thin a. Chuchu thingpui fe tui sawr, chakna leh hânna pawh nei lo, tiin mi tha leh neinung, zu inhoin an sawi chhiatna hla, “Keini chalmar dar dawnkawnah a hawng e, seki-in tui takin kan in thin,” tiin. “Nangni thing hnah ro tui thli hâng ang mai mai a ni lo,” tia an phuahna a lo ni a.
Kan literature tiphuisui leh tithang tur chuan Mizote hian lehkhabu thahnem fe kan neih a ul a ni tih hêng anang mai pawh hian a lang chiang viau ang. Zirna sanga Vernacular” an tih fo nei tur chuan lehkhabu TAM TAWK tak neih a ngai a ni. Kum 1950 lai vela College-a Mizo subject nei tur chuan kan lehkhabu neihin a tlin thlawt lo a. Khasi te, Assamese te, Manipuri-ten an fawnga subject an nei thei te kha kan awt ngawih ngawih hin a ni. Lehkhabu 30 emaw lek nei tân chuan a beidawnthlâk. Pu C. Thuamluaia leh Pu K.C. Lalvunga teho nen han bei chiam thin mah ila, SUM a awm si loh chuan hah thlawn a ni ringawt mai.
Kum 1960 hnu lam khan P.U.C-ah Mizo subject kan nei ve ta, tlêmin kan thang ve tan a. Khatih lai khan Pu Thuamluaia mual a liam tawh a, Pu Lalvunga lah sorkar hna thawkin ram hla tak takah a awm fo ta mai si a, mahni chauha ding angah te inngaiin thlâ a phâng hle hin a ni.
Mi ramah chuan Literary Society emaw, Literature Forum Organisation emaw an nei thin a, lehkhabu chhuah leh literature hmasawn nâna beih te an ching hle a, sum an nei bawka, hma an sawn thei hle thin. Mizo zingah chuan chutiang zâwnga beih chu SUM kan neih loh avangin a bul han tan ngawt pawh a harsa a ni. Beidawng mai tura pawl din chu ka peih loh zâwng tak a ni a, zuzî leh mai mai tura pawl din chu ka zuam lo a ni.
Thu leh hla kan nei lo, kan literature pawhin hmaa sawn thei lo tia kan indawm kun reng lai chuan Pu H.K. Bawichhuaka a lo lang ta tlat mai. Amah kha “lehkhathiam” zinga chhiar chu a ni hauh lo a. A pa Pu H.K. Dohnuna, ringtu hmasa, Pathian rawngbawla Tripura, Cachar leh Manipur bialahte missionary hna thawka rawngbawltu a ni a. Pu Bawichhuaka kha sap sikulah standard IX thlengin lehkha a zirtir a. Doctor a zira, kum 3 lai a beih hnuah a tui ta lo a, a chawlhsan leh ta a. A pa a thi ta bawk si a, zir zel loin a pa hnung te pawh a zui a; chumi hnuah politics-ah a lut a. Mizo District Council-ah khan Secretary hna a chelh ta a. Pu Nehru-a pawh khan mak a ti deuh a ni ang, “Eng chen nge lehkha i zir?” tiin a zawt a. Ani khan, “Lehkha ka zir sang lo, mahse lehkhabu ka chhiar thin,” (I read some books) a ti a ni. Lehkha thiam M.A-te ang thoa thiam leh hotu a ni e. Kan inkawm fo a.
Ni khat chu tih tak zetin Mizo tawng hmasawn dan tur leh a than zel dan tur kan sawi a. Ka beidawng deuh riau mai a, eng pawh han ti dawn ila, SUM kan nei si lo a, District Council ngei pawh kha inkhualtelem ang leka pachhia a lo ni bawk a. Mahse, kawng bumboh leh harsa pal tlang tur a ni tih hre rengin Pu Bawichhuaka chuan pawl din a rawt ta tlat a, hotu ber atan chuan Mizo tlangval lehkha thiam, sorkarah pawh hna pawimawh vuan thei sawm ila, nang chu a secretary-ah awm ta la, kan literature chuan hma a sawn ngei ang, chutiang chuan ka rawt dawn a nia,” a ti ta mai a. Hnial pawh a beidawnthlâk ta. Hei hi Pu Sangliana nena an rawt dan pawh a ni âwm e.
Chutih lai chuan Mizoram hi Assam ramah a la awma, Deputy Commissioner hoa awm kan ni a. Assam rama Education Minister chu Pu Dev Kanta Baruah a ni a, pa fel tak a ni. Politician pakhat nen a inah chaw kan ei tawh nghe nghe a. Kum1964 khan Aizawl-ah a lo zin a. Pu Bawichhuaka leh Pu Sangliana te nen pawh an lo inhre hle a. Kan pawl din tum lam a ni bawk a, Pu Baruah chu kan hmu ta a. Literature-a hmasawn kan duhzia leh zirna sanga Mizo Subject neih kan duhzia te, mahse sum (fund) kan neih lohzia te kan hrilh a. Minister chuan, “Assamah hian Publication Board a awm a, sum pawh a ngah, MIZO ACADEMY OF LETTERS din ula, thu leh hla, a bua chhuah tur in neihte chhut nan Academy hmingin fund dil thin ula, sum chu in hmu mai ang. Kei pawhin theihtawp ka lo chhuah thin dawn nia,” a ti a. Tichuan kan pawl din chu MIZO ACADEMY OF LETTERS kan ti a, lehkhabu chhut nan Publication Board-ah chuan sum kan dil thin a, min pe fo ta mai a, Mizo tawng lehkhabu tam tak kan neih phah ta a ni. Kan President atan pawh chutih laia Mizo Officer lian, Aizawla O.S.D. atana an dah, Pu C. Lalrema chu kan sawm ta a, Aizawl-a a awm chhung, hun rei lo tê chu kan President a lo ni ta a ni.
Kum 1965 kum bulah Champhai-ah ka insawn a. June thla khan Lunglei-ah ka insawn leh a. Chuvang chuan M.A.L-a ka dinhmun pawh ka luah thei ta lo a. Joint Secretary Pu B.T. Poonte khan Secretary hna chu a thawk ta a. Kei aia tangkai leh thawk nasa zawkin Pu Bawichhuaka leh Pu Sangliana te nen an lo thawk ta a ni. Chutih laia “Upa kan tih mai, ka chhuan êm êm, Pastor Liangkhaia te, Pu K. Zawla te, Pu C.Z. Huala te, Pu Dahrawka te, Pu J.F.Laldailova te, Pu Lalthankima teho khan MAL chu an lo bawr lat lat a, an tiropui khawp mai. An lehkhabu ziakte pawh Publication Board tanpuiin an lo chhu hlawm a ni.
Lunglei-ah chuan hna a lo tam viau mai a, ram buai khan a zawm ta bawk a. Literature ngaihtuah thei pawh ka ni ta lo a. Peihin hun te nei viau ila chuan thawhpui tur pawh an tha khawp mai, Pu J.C. Rohnuna te, Pu H. Kiautuma te, Pu Nghakliana te, Pastor Challiana teho an awm a, an duai lo hlawm khawp mai. Pu Rohnuna phei kha chuan mi han chawh phûr dan pawh a thiam, mahse eng han tihna turin boruak a awm ta lo a ni.
Lehkhabu chhut lamah hma kan sawn ta zela. Tunah hi chuan Mizo tawng lehkhabu chhuak zat hi sawi sên a ni tawh lo ang e. Kum 2000 hnu lamah phei kha chuan kum tin bu 100 aia tam te a chhuak tawh a ni. MAL hian kum tin hian Book of the Year a thlang chhuak thin a. Chumi rêltu Committee chuan lehkhabu za aia tamte an la khawm a, an chhiar a, lehkhabu tha an thlang chhuak a, chu chu Executive Council-in a pawmpui chuan BOOK OF THE YEAR ah an puang ta thin a ni. Hei hi kum 1989-ah kan ti tan a, Book of the Year-a puan hmasak ber chu “Ka Lung Kham” tih Pu B. Lalthangliana ziak a ni. Lawmman-ah Certificate bâkah Rs. 5000/- lai Mizo Academy of Letters chuan a pe a ni. Literature (ziak leh lehkhabu siam) sulsutu leh mi entawn tlâka ngaihte hnenah, kum 3 dan zelah MAL chuan ACADEMY AWARD a pe bawk thin. He lawmman dawngtu hmasa ber chu Pastor Liangkhaia kha a ni. Certificate leh tangkapui bâkah Rs. 5000/- pek thin a ni. Tunah phei hi chuan Rs. 10000/- lai pek a ni ta. Chu loah chuan India ramin chawimawina – PADMA AWARD, lehkha thiam, lehkhabu ziak thiam, sports-ah te, doctor lama mi thiam, scientist mi entawn tlâk leh chawimawi ngaia a ngaihte a pek thinah hian Mizo Academy of Letters hian, tling leh pêk tlâka a ngaihte a recommend ve fo a, sorkar pawhin a pawmsak fo a ni.
Sum lama kan pachhiat thu ka han sawi vak tawh a. Mahse tanpui kan ngaih lai apianga min anpuitu Pu M.C. Lalrinthanga, Donor Member, chêng sing tela min tanpui fotu leh Pu Vanneihtluanga, phal taka MAL tanpuitute hming hi sawi ngei tur a ni a. Anmahni zarah MAL hian hna kan thawk thei zel tih hi ka han puang a ni e.
MAL din tirh lama a tulzia kan hriat, kan tih theih lêm loh, Mizoram leh a pawn lama kan unaute, thu leh hlaa kan thurualpuite hmel hriat leh tlawh chhuah te, Manipur, Tripura leh Burma ram thlenga hâk zauh te pawh kan lo ching ta te hi ropui tak a ni.
MAL din tirh lai khan President tur mi tling kan nei lo teh rêng emaw ni, Pu Bawichhuaka leh Sangliana te kha hotu bera ding lova a pawimawh apiang thawk tura an inpeih si kha mak deuhin ka hre thin. Mahse hun rei fe chu kuah beh loh theih an ni lo e. Kum 1988 atang kha chuan tuna kan President Pu Lalthangfala Sailo hi pha thei lêk loin kan kuah bet ta tlat a, MAL President a ni ta reng mai a nih hi. Pawl din tirha hotu nei lo kha, a nei tha leh nei rei ber kan ni ta a nih hi. A va han lawmawm tak ém! Peih rei, zaidam leh thupuia râwn tlâk President neih hi a ropui tak zet a ni.
MAL hian Mizo tawng tihmasawn tura zirtir leh kawng hi a ngai pawimawh êm êm a, tawng dik lo hman te, tawng dik hman sual te a ngaimawhin, tawng dik zirtir pawh a peih hle a. Tualchhung chanchinbuah te pawh chutiang thu chu kan chhiar fo hi. MAL “Thu leh Hla”-ah hian chutiang thu leh tawng dik zirtírnate a chhuah fo hi hmaih hauh lovin i chhiar zêl teh ang u. Thu leh hla chungchangah hi chuan Mizo Academy of Letters tih dan hi Bible thu ang hiala DIK-a kan ngaih zêl theih nan MAL zirtirna hi i pawm zêl teh ang u.
0 Comments